Bia “Quế Dương Văn từ bi ký”

Bia “Quế Dương Văn từ bi ký” trưng bày tại Bảo tàng Bắc Ninh

Văn từ, Văn chỉ được Phan Kế Bính cho biết như sau: “Đàn lộ thiên gọi là Văn chỉ, có lợp mái gọi là Văn từ. Văn từ, Văn chỉ để thờ riêng những bậc khoa hoạn trong làng. Có làng hiếm văn học, chưa có người hiển đạt, thì thờ Đức Khổng Tử gọi là Tiên Thánh sư, để làm chủ trương cho việc văn học trong làng. Các nơi thờ riêng những bậc khoa hoạn, đại để chia làm ba hạng: Hạng nhất là những người đỗ đại khoa (Tiến sĩ) và những người từ tam tứ phẩm trở lên, thờ ở ban giữa; Hạng nhì là những người đỗ trung khoa (Cử nhân) và những người làm quan từ lục, thất phẩm trở lên, thờ hữu ban; Hạng ba là những người đỗ tiểu khoa (Tú tài) và những người làm đến bát, cửu phẩm, thờ ban tả […]. Nhưng nhiều nơi chỉ trọng riêng về đường khoa mục, hễ có đỗ mới được liệt tự, còn người làm quan dẫu có đến nhất nhị phẩm mà không có chân khoa mục, cũng không được dự”.

Văn từ huyện Quế Dương được xây dựng thời Nguyễn tại xã Bồng Lai, tổng Bồng Lai, huyện Quế Dương. Nay thuộc khu phố Bồng Lai, phường Bồng Lai, tỉnh Bắc Ninh.

Trước thời kỳ kháng chiến chống Pháp, Văn từ huyện Quế Dương gồm các hạng mục công trình kiến trúc chính như: tòa Tiền đường, Hậu đường, 2 dãy hành lang, tòa Phương đình 4 mái ở giữa, tường gạch bao quanh, bên trong dựng 20 tấm bia đá. Toàn bộ công trình này đã bị phá hủy trong kháng chiến chống Pháp. Hiện nay, tại khuôn viên ngoài trời Bảo tàng Bắc Ninh trưng bày tấm bia đá “Quế Dương Văn từ bi ký” dựng thời Nguyễn, niên đại Tự Đức thứ 36 (1883). Bia được tạc bằng đá xanh nguyên khối, kích thước cao 126cm, rộng 66cm, dầy 17cm. Nội dung văn bia ghi danh các vị khoa bảng của huyện Quế Dương và việc xây dựng, tu bổ Văn từ vào cuối thế kỷ XIX. Hiện tại tấm bia đã bị mờ hết chữ.

Ngày nay, Văn từ huyện Quế Dương tuy không còn tồn tại nhưng tấm bia “Quế Dương Văn từ bi ký” là di vật quý có giá trị cao trong việc nghiên cứu, tìm hiểu về truyền thống hiếu học khoa bảng của vùng đất Quế Dương xưa. Ngoài ra văn bia còn là tư liệu quan trọng góp phần nghiên cứu về sự thay đổi địa danh hành chính huyện Quế Dương nói riêng và tỉnh Bắc Ninh nói chung. Tấm bia phục vụ công tác trưng bày giới thiệu về truyền thống hiếu học, khoa bảng trên quê hương Bắc Ninh - Kinh Bắc văn hiến.