ĐÔI SẤU ĐÁ ĐÌNH LÀNG TỲ ĐIỆN

       Đình làng Tỳ Điện, xã Phú Hòa, huyện Lương Tài được xây dựng vào thời Lê, quy mô đồ sộ với 4 mái đao cong, sàn cao thoáng và nhiều mảng chạm khắc đẹp. Trong kháng chiến chống Pháp đình bị phá hủy hoàn toàn. Năm 1995 nhân dân địa phương xây dựng ngôi đình mới trên nền đất cũ. Mặt bằng kiến trúc đình kiểu chữ Đinh gồm: Tiền tế 5 gian 2 chái 4 mái đao cong, Hậu cung 2 gian. Khung gỗ liên kết 4 hàng cột dọc, 6 hàng cột ngang, các vì kết cấu kiểu tiền bẩy, hậu bẩy, con chồng trụ giá chiêng. Căn cứ vào nội dung thần tích, sắc phong đình Tỳ Điện thờ 2 vị thần là Đại Công và Trinh Nàng là hai anh em có công phù giúp vua Trần Thái Tông đánh giặc Chiêm Thành.

      Đình làng Tỳ Điện hiện còn bảo lưu được nhiều hiện vật có giá trị như: 3 bia đá “Hậu thần bi ký” dựng khắc vào các năm 1880, 1924; bia “Thần tích bi ký” dựng năm 1737; đại tự, câu đối, rùa đá, ngai thờ, long đình, hòm sắc, hương án, chấp kích, chóe, lư hương, bát hương, khay đài, long đình là những sản phẩm điêu khắc nghệ thuật thời Lê, Nguyễn. Đặc biệt là đôi sấu đá có niên đại thời Lê Trung Hưng (thế kỷ XVIII) trang trí hai bên bậc tam cấp trước tòa Đại đình của đình Tỳ Điện xưa.

Sấu đá (niên đại: thế kỷ XVIII) đình làng Tỳ Điện, xã Phú Hòa, huyện Lương Tài

        Trong các công trình tôn giáo và tín ngưỡng tại Việt Nam, trang trí kiến trúc là một trong những yếu tố quan trọng tạo nên vẻ đẹp cho công trình. Hình tượng trang trí rất phong phú, đa dạng. Mỗi hình tượng đều mang ý nghĩa sâu sắc, thể hiện thế giới quan, nhân sinh quan của người xưa. Con sấu là một trong những hình tượng trang trí được sử dụng khá phổ biến tại các công trình kiến trúc. Sấu thường được dùng để trang trí thành bậc, đã xuất hiện ở Việt Nam từ hàng nghìn năm nay, phát triển qua các thời kỳ Lý, Trần, Hồ, Hậu Lê… Sấu, còn gọi là “Sóc” hoặc “Sấu nghê sóc”, xuất hiện trong nghệ thuật tạo hình Việt Nam bắt đầu từ thời Lý, tồn tại tới tận ngày nay. Sấu có đầu sư tử, đuôi sóc. Ngoại trừ đặc điểm tạo hình và mức độ phổ biến có sự thay đổi theo thời gian, đây là linh vật khá ổn định trong chức năng sử dụng và ý nghĩa biểu tượng, thường được thể hiện trên mặt dốc thành bậc trước cửa đình, chùa, tháp hoặc lăng mộ. Đây cũng là linh vật độc đáo của nghệ thuật Việt Nam, chưa từng thấy xuất hiện trong bất cứ nền nghệ thuật nào trên thế giới. Đôi sấu đá ở đình làng Tỳ Điện được tạo tác từ đá xanh nguyên khối có kích thước tương đối bằng nhau dài 100cm, rộng 21cm, cao 64cm trong tư thế nằm chầu phủ phục, đầu hơi nhao về phía trước. Phần đầu sấu được chạm nổi bờm tóc hình xoắn ốc, hình đao lửa mỗi bên có 3 dải, mũi to, mắt lồi, miệng há rộng trông rất dữ tợn. Phần thân để trơn, đuôi dài hình sóng nước, chân có 3 móng, cổ đeo chuông nhạc mang đậm phong cách nghệ thuật điêu khắc thời Lê Trung Hưng (thế kỷ XVIII).

      Với những giá trị trên, tháng 3 năm 2004, chính quyền và nhân dân làng Tỳ Điện, xã Phú Hòa, huyện Lương Tài đã hiến tặng Bảo tàng Bắc Ninh hiện vật trên để phục vụ công tác nghiên cứu và trưng bày nhằm góp phần gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị những di sản văn hóa vật thể độc đáo của quê hương, đất nước trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay./.