Tàu rà phá bom từ trường không người lái T5A

     Trong khuôn viên trưng bày của Bảo tàng tỉnh Bắc Ninh đang trưng bày nhiều hiện vật gốc có giá trị, trong đó có Tàu rà phá bom từ trường không người lái T5A - tượng đài khoa học kỹ thuật hiếm hoi của Việt Nam trong kháng chiến chống đế quốc Mỹ.

Tàu T5A do Công ty Cổ phần Quản lý đường sông số 4 trực thuộc Cục Đường thủy Nội địa Việt Nam hiến tặng Bảo tàng Bắc Ninh

      Trong những năm 1965 - 1972, Mỹ điên cuồng ném bom miền Bắc và thả thủy lôi phong tỏa mọi luồng lạch ra vào, với quy mô chưa từng có trong lịch sử chiến tranh. Để phá vây, ta lập nhiều đội cảm tử dùng tàu 23CV kéo thanh sắt chữ I chạy lướt qua nơi có bom từ trường kích nổ, hy vọng chạy qua rồi nó mới nổ... vuốt đuôi. Cách làm này nguy hiểm, ít hiệu quả, từng gây chìm tàu, làm chết và bị thương nhiều người. Trong nhiều năm, Bộ Giao thông Vận tải phối hợp với nhiều cơ quan và viện nghiên cứu ở Hà Nội tìm cách chế tạo tàu phá lôi không người lái. Nhóm kỹ sư do kỹ sư Nguyễn Hữu Bảo, chủ nhiệm công trình chế tạo và lấy tên công trình là tàu T5, cũng là tên con tàu, mẫu đầu tiên được chế tạo vào tháng 5 năm 1968, chào mừng ngày sinh nhật Bác. 

      Tàu T5 17A (gọi tắt là T5A) được sản xuất năm 1972 là chiếc tàu thứ 17 (tính từ kho con tàu T5 đầu tiên được đóng). Tàu T5A trông từa tựa như chiếc xuồng cano, dài 4,5m, rộng 2m, mớm nước 0,7m, trọng lượng chiếm nước 2,75 tấn, máy phát 4.6KW, vòng quanh thân là một cuộn dây điện lớn. Khi đóng mạch, cả con tàu biến thành một nam châm điện, có 7 chức năng: tiến, lùi, dừng, quay phải, quay trái, phóng từ, tắt từ, với cự ly điều khiển trên 500m. Những lệnh khác nhau của người đứng từ xa điều khiển biến thành mã hiệu điện khác nhau, và qua ăngten của máy phát được truyền đi bằng sóng điện từ có điều chế âm tần khác nhau. T5 nhận tín hiệu, đưa vào bộ phận dịch mã, xem mã đó ứng với lệnh gì rồi truyền lệnh đó cho cơ cấu chấp hành để nó điều khiển máy. 

      Tàu T5A xuất trận lần đầu phá thủy lôi trên sông Đuống (đoạn Chi Nhị - Đào Viên) vào ngày 24/8/1972, do kỹ sư Nguyễn Hữu Bảo trực tiếp chỉ huy. Trước đó, đêm 23 rạng ngày 24/8/1972, Mỹ thả thủy lôi khóa chặt đoạn Chị Nhị - Đào Viên trên sông Đuống do đây là một cái nút yết hầu mà tàu thuyền từ sông Kinh Thầy, sông Cầu, sông Lục Nam, sông Thương, sông Thái Bình về Hà Nội đều phải đi qua. Đây là lần đầu tiên địch đánh mìn một khúc sông gần kề Hà Nội. Đồng chí Bình Tâm, Cục trưởng Cục Đường sông yêu cầu T5 xuất trận và trực tiếp chỉ đạo tại hiện trường.

       Khoảng 23h đêm 24/8/1972, nhóm T5 có mặt tại cơ quan của Đoạn quản lý đường sông ở Bến Chì. Không khí xung quanh rất nặng nề. Mới vừa ban chiều, một con tàu phá lôi có người điều khiển từ Chi Nhị trở về Đào Viên bị dính lôi, chìm tại chỗ, 4 người bị thương, anh cán bộ huyện đội đứng ở mũi tàu bị hất tung lên, chết ngay, chưa tìm thấy xác. Sáng hôm sau, T5A ra trận, cày đi xới lại vùng nước mênh mông cho đến 17h32, một tiếng nổ kinh hoàng dựng lên một cột nước trắng xóa cao đến 40m. Sau đó T5A tiếp tục phá nổ 3 quả nữa. Đồng chí Bình Tâm triệu tập cuộc họp và nhận định: Số thủy lôi địch thả trên đoạn sông này ta đã rà đi quét lại, có thể coi là đã nổ hết. Không thể để tàu bè ùn lại lâu hơn nữa, nhân danh Cục trưởng Cục Đường sông, anh ký lệnh giải tỏa. Lập tức súng lệnh thông luồng bắn lên. T5A chất đầy đạn pháo 130, phuy xăng, phân đạm, ximăng, vôi, đường, muối… dẫn đầu dãy dài tàu, ca nô, thuyền và sà lan để nếu còn nguy hiểm thì chính nó phải gánh chịu đầu tiên.

      Sau thành công của đợt rà phá bom mìn trên sông Đuống của tàu T5A, sáng 29/8/1972, Bộ trưởng Phan Trọng Tuệ mời kỹ sư Nguyễn Hữu Bảo lên hỏi tình hình và đã quyết định cho đóng ngay hàng loạt T5 để di chuyển phá thủy lôi thông luồng trên sông Hồng, Bến Thủy (sông Lam). Với những tính năng vượt trội, tàu rà phá thủy lôi T5 là một kỳ tích công nghệ của ngành Đường thủy Việt Nam. Năm 1998, công trình tàu rà phá thủy lôi T5 được Nhà nước tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh. Những người nghiên cứu, chế tạo, vận hành tàu T5 được Nhà nước tặng Huân chương Chiến công và nhiều phần thưởng cao quý khác.

      Nhận thấy con tàu T5A gắn với chiến công đầu tiên tại vùng sông Đuống, đoạn Chi Nhị - Đào Viên (Bắc Ninh), năm 2023, Cục đường thủy nội địa Việt Nam và Công ty Cổ phần Quản lý đường sông số 4 đã bàn giao con tàu T5A cho Bảo tàng Bắc Ninh để lưu giữ và trưng bày.