Lò gốm Đương Xá

      Khu di chỉ khảo cổ học lò gốm Đương Xá nằm trên một dải đất cao ven cửa sông Ngũ Huyện Khê, thuộc khu Quả Cảm, phường Hòa Long, thành phố Bắc Ninh. Di chỉ được phát hiện trong quá trình người dân địa phương đào đất làm gạch vào cuối năm 1999. Ngay sau đấy, Sở Văn hóa Thông tin Bắc Ninh đã phối hợp với Viện khảo cổ học và chuyên gia khảo cổ học Nhật Bản tiến hành khai quật khu lò gốm từ ngày 23/12/1999 đến ngày 4/1/2000. Cuộc khai quật tiến hành trên khu đất rộng khoảng 100m²  được chia thành 2 khu: Đương Xá 1 và Đương Xá 2. Kết quả phát hiện được 9 lò (Đương Xá 1: 6 lò; Đương Xá 2: 3 lò) ở độ sâu 1.5 - 2m so với mặt đất hiện tại, cấu trúc giống nhau và phân bố khá liền nhau. Các hiện vật tiêu biểu: chậu sành, bát sành, vò 4 tai, bát men, nồi văn thừng, vại… Dựa vào đặc trưng cấu trúc lò, loại hình di vật và qua nghiên cứu so sánh với gốm thời Đinh, Lê tìm được ở cố đô Hoa Lư (Ninh Bình) nhận định lò gốm Đương Xá có niên đại rất sớm, khoảng thế kỷ IX - X. Sau khi kết thúc khai quật, các nhà khoa học đã di chuyển lò số 1 và số 2 (Đương Xá 1) lên gò cao và xây dựng nhà bảo quản. Lò gốm Đương Xá thuộc dạng lò cóc, cửa quay ra phía Đông Nam. Lò có thân ngắn, đuôi tạo hình vuông và có mặt cắt ngang hình ovan, mặt cắt dọc hình trứng. Nền lò tạo dốc cao dần về phía trong và thấp dần ở phần cửa. Cấu trúc lò gồm 3 phần: cửa lò là nơi ra vào sản phẩm, đồng thời là nơi cho củi vào đốt nên còn gọi là bầu đốt; thân lò nằm ở khoảng giữa là nơi xếp chồng sản phẩm mỗi khi nung; phần hậu lò là nơi có những ống khói để thoát khí. Lò được làm theo kỹ thuật đào khoét vào lòng đất và dùng cọc tre để chống đỡ tường và vòm lò. Sau đó dùng đất ướt đắp một lớp lót mỏng ở bên trong nhằm tăng cường độ kết dính và làm cho tường lò thêm vững chắc.

Trưng bày "Lò gốm Đương Xá" tại Bảo tàng tỉnh Bắc Ninh

      Với giá trị nhiều mặt của di chỉ Lò gốm Đương Xá, năm 2010 Bảo tàng tỉnh Bắc Ninh phục dựng lại một lò gốm để trưng bày tại khuôn viên Bảo tàng nhằm phục vụ đông đảo khách tham quan thuận tiện nghiên cứu, hiểu biết sâu hơn về nghề thủ công truyền truyền thống làm gốm của nhân dân ta, tiêu biểu là gốm Đương Xá là một trong những dòng gốm lâu đời sớm nhất nổi tiểng của xứ Kinh Bắc - Bắc Ninh.