ĐÈN ĐỒNG ĐÔNG SƠN

       Đèn đồng Đông Sơn hiện đang được lưu giữ và bảo quản trong kho cơ sở tại Bảo tàng và Xúc tiến Du lịch Bắc Ninh. Chiếc đèn đồng này thuộc loại hình đồ dùng thắp sáng, phục vụ sinh hoạt đời sống hàng ngày của cư dân thời kỳ Văn hóa Đông Sơn có niên đại cách ngày nay khoảng 2000 - 2500 năm.

      Trong lịch sử cây đèn Việt Nam, hơn 20 thế kỷ, nếu không kể thời hiện đại thì đèn thời Đông Sơn có lẽ là phong phú nhất về số lượng và loại hình. Đèn đồng Đông Sơn lưu giữ tại Bảo tàng và Xúc tiến Du lịch Bắc Ninh là loại đèn có quang treo, phần dưới bầu đèn tạo dáng hình chiếc bát, lòng sâu. Đường kính miệng 16cm, đường kính quang đèn là 20cm, lòng sâu 6cm, quang đèn cao 21cm, trọng lượng là 520gr.Thành miệng loe rộng; miệng bát gắn quang treo, bên trong có 2 mấu nhỏ nhô lên 2cm hay còn gọi là phao đèn để cài bấc dẫn dầu dưới lòng bát lên thắp sáng. Quang đèn là một thanh đồng nhỏ được đúc liền với đĩa đèn uốn tròn hình bán nguyệt gắn với đĩa đèn. Đỉnh quang treo có gắn hình hai con chim phượng cách điệu chụm mỏ vào nhau ở đỉnh tạo thành móc tròn để treo, phía dưới hai bên có hình chim quay hướng lên đỉnh của quang nơi phượng hoàng tọa lạc. Hiện tại đã bị bong mất một con bên phải. Phía dưới có gắn hình rắn cách điệu quay về hướng đĩa đèn. Đèn đồng có quang treo có những hình ảnh trang trí trên quang treo hình chim và rắn mang yếu tố Đông Sơn. Hình ảnh trang trí trên đèn đồng cũng thể hiện quan niệm của người xưa về sự sống và cái chết.

       Đối với dân tộc Kinh cũng như nhiều tộc người khác trên đất nước ta, chim được xem như thủy tổ. Truyền thuyết Việt kể mẹ chim Âu Cơ sinh ra bọc trăm trứng, nở trăm người con trai và con trưởng là Vua Hùng. Huyền thoại Mường kể đôi chim Ây Ứa đẻ ra người và các con vật. Trên mặt nạ Châu Phi, chim là biểu tượng của sự sống, sự sinh sản. Nhiều tộc người trên thế giới tin rằng hồn người chết sẽ hóa thành chim. Con chim bay lên trời gợi đến hình ảnh của linh hồn thoát khỏi thể xác. Chim là biểu tượng chính thống nhất và đối lập với biểu tượng rắn, tạo thành cặp biểu tượng lưỡng phân, lưỡng hợp phổ biến.

      Cùng xuất hiện trên đèn, rắn và chim như hai thực thể âm dương đối nghịch, thể hiện sự giao hòa. Có âm, có dương thì mới tạo ra sự sống. Mặt khác, rắn lại là biểu tượng của cái nhất nguyên, bằng với cội nguồn của sự sống. Quan niệm rắn là tổ tiên của người cũng lại phổ biến trên thế giới. Các môtip trứng rắn nở ra người, người đàn bà mang thai với rắn, rồng khá phổ biến trong các huyền tích, thần tích của nhiều vị anh hùng, vua chúa, thần làng ở người Hoa (như Hán Cao Tổ Lưu Bang) và người Việt (như Linh Lang Đại Vương). Trong tâm thức Ấn Độ giáo, rắn Ananta nằm cuộn ở chân trục vũ trụ, nâng đỡ và bảo đảm sự ổn định cân bằng của thế giới.

      Trong ý niệm thần thoại, đó là biểu tượng của cây vũ trụ, cây mặt trời hay còn gọi là cây của sự sống. Đèn duy trì và phát ra ánh sáng, đại diện cho nguồn sinh lực vũ trụ dồi dào, khơi dậy nguồn sống, kiến thành vạn vật và cho ý niệm về sự bất tử. Tất cả những hình ảnh thể hiện trên đèn đều cho thấy tính biểu tượng thiêng liêng của mặt trời. Cây mặt trời là nơi chim đậu. Chim trong một giới hạn nào đó cũng là biểu tượng thiêng liêng của mặt trời. Họ nhà chim được thể hiện với tần số dày đặc trên những đồ đồng, đồ gốm Đông Sơn. Ý niệm về cây vũ trụ trước kia và gần đây rất phổ biến ở Châu Âu và Châu Á, Trung Quốc cũng như các dân tộc thiểu số Việt Nam.

Đèn đồng niên đại Văn hóa Đông Sơn cách ngày nay khoảng 2000 - 2500 năm hiện đang lưu giữ tại Bảo tàng và Xúc tiến Du lịch Bắc Ninh

       Đèn đồng Đông Sơn tại Bảo tàng và Xúc tiến Du lịch Bắc Ninh là một trong những loại hình hiện vật độc đáo góp phần giới thiệu về nền Văn hóa Đông Sơn - nền văn hóa có vị trí và vai trò đặc biệt quan trọng trong tiến trình lịch sử văn hóa Việt Nam. Nền văn hóa này là cơ sở vật chất cho việc hình thành nhà nước đầu tiên Văn Lang - Âu Lạc, nhà nước đầu tiên thời đại các Vua Hùng và là nền tảng cho sự hình thành bản sắc văn hóa Việt cổ, cũng như văn minh Đại Việt sau này./.